Vakıf bâbı, İmam İbnu’l-Cezeri’nin Mukaddime adlı manzumesinin hem önemli hem çözümlenmesi müşkil beyitlerindendir. Zira vakıf çeşitlerinden bahsederken -belki de nazmın elverdiği ölçüde- tek tek açıklamak yerine birbirini tamamlayan kelimeler ile izah etmiştir. Her vakfı ayrı ayrı açıklamadan tam ve kâfi vakfın tarifini peşpeşe vermiş, ardından her iki vakfın ismini peşpeşe zikretmiştir.
Vakıf Bâbı
Manzumenin giriş kısmında Kuran okuyucusunun ilk olarak bilmesi gerekenler arasında harflerin mahreç, sıfat ve diğer tecvid kaidelerinden sonra vakıf ve ibtidayı bilmesi gerektiği vurgulanmıştı. İşte İbnu’l-Cezeri, vakıf ve ibtidayı bilme adlı bu bâbta Kuran’ı Kerim’ de yapılan vakıf (duruş) ve ibtida (başlangıç) çeşitlerinden bahsetmektedir. Zira şimdi kısaca vakıf çeşitlerini inceleyelim.
Vakıf Çeşitleri
Caiz olan vakıf çeşitleri üç tanedir. Tam, Kâfi, Hasen
1.Tam vakıf
Vakıf yapılan yer ile ardından gelen ibare arasında lafzen ve manen alaka yoksa bu vakfa tam vakıf denir. Örneğin: Bakara suresi 5. ayetin ( أُو۟لَٰٓئِكَ عَلَىٰ هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ ۖ وَأُو۟لَٰٓئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ ) sonundaki vakıf tam vakıftır. Zira muminlerden bahseden bu ayet bitmiş, ardından kafirlerden bahseden ayet gelmiştir. Ayrıca tüm sure sonlarındaki vakıflar da tam vakıftır.
2.Kâfi Vakıf
Vakıf yapılan yer ile ardından gelen ibare arasında lafzen değil manan alaka varsa kâfi vakıf adı verilir. Örneğin: Bakara suresi 6. ayetin (إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ سَوَآءٌ عَلَيْهِمْ ءَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ ) sonundaki vakıf kâfi vakıftır. Zira kafirlerden bahseden bu ayette cümle tamamlanmış, ayet bitmiştir. Lakin 7.ayette yine kafirlerden bahsedilmektedir.
3.Hasen Vakıf
Vakıf yapılan yer ile ardından gelen ibare arasında lafzen alaka varsa (her ne kadar durduğunda bir mana ifade etmiş olsa da) bu tür vakfa hasen vakıf adı verilir. Örneğin: Fatiha suresi 1. ayet olan ٱلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلْعَٰلَمِينَ ayetindeki لِلَّهِ kelimesi üzerinde yapılan vakıf hasen vakıftır. Zira bu kelimede vakıf yapınca “hamd Allah’a aittir” anlamına gelir. Her ne kadar bir mana ifade etse de yine eksiktir. Zira ayetin tümünün manası “hamd alemlerin Rabbi Allah’a aittir” anlamındadır. Detaylı bilgi için → https://www.sahihtilavet.com/fatiha-suresinde-bulunan-vakif-cesitleri/
vakıf bâbı
Caiz Olmayan Kabih Vakıf
Kuran tilaveti esnasında, ardından gelen ibare ile arasında hem lafız hem de mana yönünden alaka bulunan bir kelime üzerinde yapılan, sonucunda eksik veya kaçınılması gereken mana ortaya çıkan vakfa kabih vakıf denir. Böyle bir vakıf ancak mecbur kalındığı durumlarda yapılabilir. Anlamlı bir mana oluşturacak şekilde (birkaç kelime) geriden alınarak ibtida yapılır.
Vakıf Ve İbtida
Vakıf bâbında verilen bilgilere göre; tam ve kâfi vakıfta (ardından gelen kelime ile -birkaç kelime geriden almaksızın-) ibtida (başlangıç) yapılabilir. Hasen vakıfta ardından gelen ibare ile ibtida yapılmaz. Sadece ayet başı olursa caiz olur.
Vakıf ve İbtida İlminin Temel Kuralı
İbnu’l-Cezeri, vakıf ve ibtidayı bilme adlı bu bâbta son olarak vakıf ve ibtida ilminin en temel kuralını zikretmiştir.:
Kuran’ı Kerim’de, (Allah’ın murad ettiği mananın dışına çıkması veya anlaşılmayan bir mana ortaya çıkması gibi) her hangi bir sebep olmadığı müddetçe yapılması vacip veya haram olan hiçbir vakıf çeşidi yoktur.
Beyitlerin Arapçası ve Türkçesi alttaki pdf’ de bulunmaktadır. İstifadeli olması dileğiyle…
Vakıf Bâbı Beyitleri -Cezeriyye Manzumesi Pdf
