Tecvid beyitleri, Cezeriyye manzumesinin en güzel beyitlerinden olup, kısa olmasına rağmen pek çok kıymetli bilgiyi içinde barındırır. İbnu’l-Cezeri, manzumesinin bu bâbında tecvidin hükmünün yanı sıra bu hükmün hikmeti, tecvid ilminin farklı açılardan tarifi ve tecvidi uygulamanın formülünü zikretmiştir. Şimdi bu yazımızda tecvid bâbındaki konuları inceleyelim. Ayrıca yazının son kısmına beyitlerin Arapça ve Türkçelerinin pdf olarak eklendiğini belirtelim.
Tecvid Beyitleri
İmam İbnu’l-Cezeri, bu bölüme başlarken tecvid ilmini öğrenmenin hükmünün vacip olduğunu ve tecvidi uygulamayan (okuyuşunu lahni celi denilen hatalardan kurtarmayan) kimsenin günahkar olacağını belirtmiştir. Zira her müslümanın Kuran tilavetini -en azından namazda okuduğu surelerdeki- lahni celi dediğimiz manayı bozan hatalardan kurtarması vaciptir.
İbnu’l-Cezeri, ardından gelen beyitte tecvid ilmini uygulamanın neden vacip olduğunu zikretmiş, cevap olarakta “zira Rabbimiz Kuranı- Kerim’i tecvid üzere indirmiş, indirildiği günden itibaren de tecvitle okunmuş, tecvitle okunarak nesilden nesile aktarılmıştır” demiştir.
Tecvid Zinettir
Üçüncü beyitte; tecvid ilminin Kuran tilavetinin (mükemmel kılan, güzelleştiren) zineti, kıraat ve edanın süsü olduğunu belirtmiştir. Aslında bu üç terim arasında küçük farklılıklar bulunur. Şöyle ki;
- Tilavet: Vird veya müdârese şeklinde Kuran okumaktır.
- Eda: Kişinin Kuran-ı Kerim’i hocasından telakki etmesi, öğrenmesi
- Kıraat: Her ikisi için de kullanılır. Daha umumi bir mana ifade eder.
Ayrıca kıraat; “Kur’an kelimelerinin nasıl okunacağını -râvilerine nisbet ederek- farklı okuyuşları konu edinen bir ilim dalıdır. Buna ilaveten sürat açısından kıraatin üç kısma ayrıldığını da hatırlatalım; hadr, tedvir ve tahkik.
Tecvidin Üç Tarifi
İbnu’l-Cezeri, peşinden gelen beyitlerde ise tecvid ilminin tariflerini yapmıştır:
- Tecvid; her harfi aslına -mahrecine- döndürmektir.
- Tecvid; harflere her sıfattan hakkını vermek ve vasıflanmaya hak kazandığı sıfatları yerine getirmektir.
- Tecvid; Kuran-ı Kerim’in mübalağasız, zorlamaya mahal vermeyecek şekilde letafetle mükemmel bir eda ile okunmasıdır.
Devamında “ Her lafız kendi benzeriyle (hüküm ve uygulamada) aynı özelliktedir ” diye latif bir hatırlatmada bulunarak, okuyuştaki tevhidin ve düzenin tam olarak sağlanması gerektiğini belirtmiştir. Yani her Kuran kelimesi nasıl okunması gerekiyorsa her yerde öyle okunmalı. Örneğin;
- Nas suresinde bulunan ” النَّاس ” kelimesindeki nun harfinde bulunan “en kâmil gunne”, kelimenin geçtiği her ayette aynı yoğunlukta ve uzunlukta okunmalıdır.
- Aynı şekilde medler aynı çekim miktarlarında uzatılmalı
- Kalın harfler her ayette kalın, ince harfler her ayette ince okunmalıdır.
- Özetle tüm tecvid hükümleri her ayette aynı düzeyde uygulanmalı, bu konuda ihmalkar davranılmamalıdır.
Tecvidli Okumanın Formülü
Tecvid kurallarını uygulamanın en etkili yolu, ağız pratiği yapmaktır. İbnu’l-Cezeri, düzenli pratik yapan herkesin Kur’an’ı tecvide uygun bir şekilde kolayca okuyabileceğini belirtir. Tecvid öğrenme sürecinde şu adımlar izlenebilir:
- Güvenilir bir hocadan Kur’an’ı Kerim eğitimi almak
- Harflerin mahreç ve sıfatlarını ve diğer tecvid hükümlerini iyi bilmek
- Günlük tilavet pratiği yaparak ağzı bu inceliklere alıştırmak
Son olarak;
Bölümde bahsedilen konu başlıklarını özetlersek;
- Tecvidin hükmü
- Hükmün sebebi, hikmeti
- Tecvidin zinet olduğu
- Tecvidin peşpeşe üç ayrı tarifi
- Tecvitli okumanın sırrı, formülü
