Maktu ve mevsul kelimeler Kuran okuyucunun bilmesi gereken önemli konulardandır. Tecvid ilminde, maktu ayrı yazılan mevsul ise birleşik yazılan kelimeler için kullanılan bir terimdir. İmam İbnu’l-Cezeri, manzumesinin bu bölümünde, bazen ayrı (maktu) bazen birleşik (mevsul) yazılan Kuran kelimelerini bulundukları mevkilere işaret ederek zikretmiştir.
Maktu Ve Mevsul Kelimelerin Önemi
İbnu’l-Cezeri Mukaddime adlı bu manzumesinin başında Kuran okuyucusunun bilmesi gereken konular arasında maktu ve mevsul kelimeleri de zikretmiştir. Zira Kuran okuyucusu ayet ortalarında nefes yetmemesi vs. gibi vakıf yapmaya mecbur olduğu durumlarda maktu yazılan kelimelerin ilkinde vakıf yapabilir. Örneğin:
- Uzun bir ayet olan Tevbe suresi 118. ayette (وَظَنُّوٓا۟ أَن لَّا مَلْجَأَ مِنَ ٱللَّهِ ) nefesi yetmeyen bir okuyucu ayetteki maktu yazılan أَن لَّا edatının ilk kelimesi olan أَن üzerinde vakıf yapabilir.
- Lakin yine uzun bir ayet olan Bakara suresi 229.ayette ( أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ ٱللَّهِ) mevsul yazılan أَلَّا edatında (aslı maktu diye) أَن olarak duramayız. Zira mevsul yazılan böyle bir kelimede, bu şekilde kelimenin ilk kısmını seslendirerek durmak doğru değildir.
Maktu Ve Mevsul Kelimlerin Yazımı
Bu kelimelerde aslolan maktu (ayrı) yazım ise de bazı ayetlerde mevsul (birleşik) olarak yazılmıştır. İbnu’l-Cezeri, manzumede bu edatları zikrederken konunun başında veya sonunda ( صِلْ ) “birleştir” veya (فَاقْطَـعْ ) “ayır” gibi uyarılar yapmış ve bazı edat gruplarını bir araya toplamıştır. Bu uyarıların dışında kalan bütün yerlerdeki yazımlar zikredilen hükmün tam tersidir. Mesela: فِي مَا kelimesinin (11 yerde) maktu yazıldığı ayetler zikredilmiştir. Biz bundan; geriye kalan tüm ayetlerdeki فِي مَا kelimelerinin mevsul olarak yazıldığını anlarız.
- Maktu Yazım: عَلَىٰٓ أَن نُّبَدِّلَ أَمْثَٰلَكُمْ وَنُنشِئَكُمْ فِى مَا لَا تَعْلَمُونَ (Vakıa s. 61. ayet)
- Mevsul Yazım: إِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ ٱلْقِيَٰمَةِ فِيمَا كَانُوا۟ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ (Secde s. 25. ayet)
Maktu ve Mevsul Kelimelerin Grupları
Manzumede zikredildiğine göre maktu ve mevsul kelimeleri üç ayrı grupta toplayabiliriz :
1.Daima mevsul yazılanlar:
- أَمَّا
- كَالُوهُمْ
- وَزَنُوهُم
- إِلَّا
- ال- ها – يَا
2.Daima maktu yazılanlar:
- حَيْثُ مَا
- أَنْ لَمْ
- وَلَاتَ حِينَ
3.Bazı yerlerde maktu bazı yerlerde mevsul yazılanlar:
- أَنْ لا
- إِنْ مَا
- عَنْ مَا
- مِنْ مَا
- أَمْ مَنْ
- إِنَّ مَا
- أَنَّ مَا
- كُلَّ مَا
- بِئْسَ مَا
- فِي مَا
- أَينَ مَا
- إِنْ لَمْ
- أَنْ لَنْ
- كَيْ لَا
- عَنْ مَنْ
- يَوْمَ هُمْ
Not: Bazen maktu bazen mevsul yazılan edatlardan bazılarının yazımı ihtilaflıdır. Hz. Osman’ın islam beldelerine gönderdiği mushaflarda bu edatlardan bazılarında yazım farklılıkları görülmektedir. Örneğin bir mushafta mevsul yazılmışken diğer mushafta maktu yazılmıştır. İşte İbnu’l-Cezeri, bu bölümde yazımı ihtilaflı olan bu kelimeleri de belirtmiştir.
Altta manzumenin maktu ve mevsul bâbının beyitlerinin Arapça ve Türkçelerini pdf olarak yükledik. Lakin bu kelimelerin geçtiği tüm ayetleri yazmadık. Sadece sure ve ayet numarasını yazmakla yetindik. İnşaallah ileride tüm maktu ve mevsul kelimelerin olduğu ve beyitteki şahidlerinin yazıldığı tabloyu pdf olarak buraya ekleyeceğiz… Başarım ancak alemlerin Rabbi olan Allah’ın yardımı iledir…
