Mahreç harfin sesinin çıktığı noktaya denir. Bazı alimler arasında farklılık olsa da genel kabule göre bu çıkış noktaları on yedi tanedir. Ünlü dil ve edebiyat alimi Halil b. Ahmed el-Ferahidi‘nin ortaya koyduğu bu görüş, İmam İbnü’l-Cezeri tarafından da kabul görülmüş ve Mukaddime adlı eserinde onun görüşünü zikretmiştir.

Mahreç Beyitleri

Yazımızda ve sonuna eklediğimiz sunumda (pdf) Mukaddime adlı eserde geçen mahreçlerin zikredildiği beyitleri ele alacağız. Beyitlerin genelinde harflerin mahreçleri tam bir şekilde izah edilmiş iken bazı harflerde mahreç noktalarının sadece bir kısmı zikrolunmuştur. Neden böyle bir tarz benimsediğini eserin manzum olduğu göz önüne aldığımızda iyi daha anlayabiliriz. Zira manzum eserler nesir tarzı eserlerde olduğu gibi her detayı vermez/veremez. Lakin müellifin Neşr adlı eserinde tüm mahreçlere dair gayet detaylı açıklamalar bulmak mümkündür.

Yazının sonunda bulunan pdf’de bu beyitlerin hem Arapçalarını hem de Türkçe tercümelerini bulabilirsiniz. Ayrıca beyitlerde bulunan lakin öğrenci tarafından pek bilinmeyen kelimeler metin üzerinde ok işaretleri ile gösterilmiş, Türkçe kelime manaları yazılmıştır.

Mahreç Beyitlerinden Öğrendiklerimiz

  • İbnü’l Cezeri, bu bölüme harflerin mahreçlerinin adedini vererek başlamıştır. Görüşünü isabetli bulduğu alime göre (Halil b. Ahmed el-Ferahidi) mahreçler 17 tanedir. Bundan bazı alimlerin mahreç sayıları konusunda farklı görüşlere sahip olduklarını anlamaktayız.
  • Mahreçleri sıralarken ilk önce cevf mahrecinden başlamıştır. Cevf takdiri bir mahreçtir. Buna rağmen diğer mahreçler varken ondan başlamış olması dikkat çekicidir. Zira cevf mahreci, okuyuşun genelini etkileyen med seslerine ev sahipliği yapmaktadır. Okuyucu diğer harflerin çıkış noktalarını çok iyi kullanmış olsa da cevfi iyi kullanmadığında okuyuş istenilen seviye olmayacaktır. Allahu alem İbnü’l Cezeri buna dikkat çekmiş olabilir.
  • Cevfi zikrederken çok önemli bir bilgi vermiştir; med harflerinin sesi havada/dışarıda sona ermelidir. Ses ağzın içinde kalmamalı, içeriden genize doğru atılmamalıdır.
  • Cevften sonra boğaz mahrecinden çıkan harfleri sıralamıştır.
  • Lisan mahrecine kaf harfini tarif ederek giriş yapmıştır.
  • Dat harfinde dilin arka yanlarının kullanılması gerektiğini zikretmiştir.
  • Nun harfi, lam mahrecinin biraz altındaki yerden (diş etinden) çıkar.
  • Ra harfinde dil, nun harfinin mahrecine yakın yere konulur. Lakin biraz daha dilin iç kısmı kullanılmalıdır.
  • Sad, sin ve zay harflerini ayrı ayrı zikretmeden sadece bu harflere ait olan safir sıfatını zikrederek onlara işaret etmiştir.
  • Nun ve mim harfinin sesinin tamamlandığı, gunne sıfatının oluştuğu yer geniz boşluğudur. (hayşum)
  • Bazı harflerin çıkış noktalarını çok kısa kelimelerle izah etmiştir. Detaylı açıklama için müellifin diğer kitaplarına başvurulabilir. (Kitabu’n-Neşr/cilt 1/sayfa 200)

Cezeriyye -Mahreçler Pdf  

Cezeriyye Manzumesi Konuları (pdf), Tecvid Sunumları (pdf)